tin từ các đơn vị

Với ý nghĩa thời gian, tháng Mùi là tháng Sáu âm lịch, thời tiết sáng sủa nhất trong năm, cây cối tươi tốt, ra hoa kết quả nhiều nhất và con người cũng vừa thu hoạch xong vụ chiêm, dồi dào sinh lực. Quan niệm tín ngưỡng cho rằng người tuổi Mùi thường mưu trí, nhiệt tình, năng động, tài giỏi, thành đạt và gặp nhiều may mắn, hạnh phúc trong đời. Câu ca dao: "Người ta tuổi Ngọ tuổi Mùi / Riêng tôi ngậm ngùi mang lấy tuổi Thân" có ý nghĩa xuất phát từ đó.

Dê là loài vật gần gũi với đời sống và sinh hoạt của loài người...

Ngôn ngữ luôn là nền tảng của đời sống tinh thần và văn hoá con người. Trong ngôn ngữ Việt Nam, hình ảnh dê hiện diện trong nhiều loại địa danh: từ núi đồi, sông suối, bến đảo, nhà ga, chợ búa đến tên lãnh thổ hành chính các cấp: làng Dương Xá - Hà Nội, huyện Sơn Dương - Tuyên Quang, tỉnh Bình Dương v.v... Tên nó cũng được đặt cho nhiều loài thực vật - nhất là những cây trồng để ăn và chế thuốc: cây tiết dê, cỏ móng dê, cây sừng dê, dương tử tô... Dê còn được lấy làm đối tượng cho hàng trăm câu ngạn ngữ, phương ngữ, tục ngữ, thành ngữ, ca dao sinh động, dân dã mà thâm thuý. Với ý nghĩa mỉa mai cách thức làm ăn trái khoáy, không biết tính toán hoặc bỏ vật hữu ích để chuốc lấy thứ chẳng ra gì, dân gian có câu: "Bán bò tậu ruộng mua dê về cày" . Đánh giá sự kể lể tản mạn, dài dòng, huyên thuyên những chuyện lặt vặt được biểu đạt bằng thành ngữ ngắn gọn, súc tích: "Cà kê dê ngỗng". Để đúc kết một kinh nghiệm về thời điểm chăn nuôi những con vật có lơi ích kinh tế hoặc xác định, lựa chọn những hoạt động sao cho phù hợp năng lực, hoàn cảnh, dân ta có câu tục ngữ: "Giàu nuôi chó, khó nuôi dê, không nghề nuôi ngỗng"...

Dê cũng là hình ảnh tiêu biểu đi vào văn thơ, góp phần tạo nên những tác phẩm nổi tiếng thuộc nhiều thể loại và ở mọi thời đại. Từ các áng văn chính luận sắc bén chống giặc như Hịch tướng sĩ của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn có câu lên án thái độ ngang ngược, ngạo mạn của lũ giặc ngoại bang: "Uốn tấc lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình, đem thân dê chó mà bắt nạt tể phụ". Hay "Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc" của nhà thơ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu đã dùng hình tượng dê là ẩn dụ để vạch mặt bọn thực dân lừa gạt, xảo trá: "Hai vầng nhật nguyệt chói loà, đâu dung lũ treo dê bán chó". Đến thơ ca lãng mạn trữ tình như bài Dê cỏn của bà chúa thơ Nôm - nữ sĩ tài hoa Hồ Xuân Hương thì dê xuất hiện như một sự ám chỉ đầy giễu cợt: "Khéo khéo đi đâu lũ ngẩn ngơ / Lại đây cho chị dạy làm thơ / Ong non ngứa nọc châm hoa rữa / Dê cỏn buồn sừng húc dậu thưa". Hay thi phẩm "Cung oán ngâm khúc" của văn thần Nguyễn Gia Thiều có câu: "Phải duyên hương lửa cùng nhau / Xe dê lọ rắc lá dâu mới vào"v.v... Còn trẻ em Việt Nam khi chơi trò dung dăng dung dẻ thường thuộc lòng bài đồng dao vui nhộn:

"Dung dăng dung dẻ

Dắt trẻ đi chơi

Đến cửa nhà trời

Lạy câu lạy mợ

Cho cháu về quê

Cho dê đi học

Cho cóc ở nhà

Cho gà bới bếp ..."

Dân gian có những câu hát ru em âu yếm và lạ lùng:

Ru em buồn ngủ buồn nghê
Con tằm chín đỏ, con dê chín muồi
Con tằm chín đỏ để lại mà nuôi,
Con dê chín muồi làm thịt em ăn.

Câu hát thân thuộc, ngọt ngào lẫn chút huyền bí đong đưa giữa giấc trưa quạnh vắng. Ý nghĩa của nó chập chờn trong ánh nắng, gắn bó với bóng tre, cây rơm, lá xoài, lá mít. Câu hát dỗ dành giấc ngủ trẻ thơ, phất phơ một ít mộng mị người lớn, là thành phần một thực thể thôn trang. Nó hồi quang âm vang của cuộc sống thực tế và tâm linh.

Hình ảnh dê trở nên sinh động, gần gũi hơn qua những trò chơi và lễ hội truyền thống. Phổ biến mà đặc sắc nhất vẫn là trò "bịt mắt bắt dê". Trò chơi này thường tổ chức trong những ngày vui như hội đầu xuân, tết trung thu...

Ở một lĩnh vực khác, tĩnh lặng nhưng phong phú, bền vững là hình tượng dê trong kiến trúc, tạo hình, trang trí. Dê được thể hiện khá đa dạng trên tranh, bia, miếu, đình, đền, chùa, rạp, nhà, công sở... với đủ loại chất liệu: đất, đá, vữa, bạc, đồng, gỗ, mực... và bằng nhiều kỹ thuật: tạc, đắp, nặn, xăm, chạm, khắc, đúc, nung, vẽ... Trong lục súc (trâu, gà, chó, lợn, dê, ngựa), có lẽ dê là hình tượng tiên phong xuất hiện ở các chùa chiền cổ xưa - nơi vốn thường chỉ thấy hình ảnh các loài vật linh thiêng, cao quý như rồng, hổ...Hình tượng dê tại chùa Vắp ở Yên Bái, chùa Bút Tháp ở Bắc Ninh...là những ví dụ tiêu biểu.

Tranh vẽ dê cũng xuất hiện khá sớm, đặc sắc nhất là bức Lục hợp đồng xuân của dòng tranh Hàng Trống - Hà Nội vẽ cảnh ông già ngắm xem 6 cháu đang nô đùa với dê và bức Bịt mắt bắt dê của làng tranh Đông Hồ - Bắc Ninh vẽ cảnh một chú dê vừa chạy trốn vừa ngoái nhìn đôi thanh niên nam nữ mắt bịt kín đang lần mò tìm bắt nó. Những thập niên gần đây, tranh dê còn thu hút năng lực sáng tạo của không ít hoạ sĩ Việt Nam hiện đại, thuộc mọi trường phái, thể hiện dưới nhiều bút pháp. Tiêu biểu nhất là hoạ sĩ Phạm Văn Tư, anh đã nổi danh bởi triển lãm 120 bức tranh vẽ toàn về dê với đủ đề tài, bằng những sáng tạo độc đáo, mới lạ, đem lại nụ cười hóm hỉnh và ấn tượng bất ngờ khó quên cho người xem…

Có thể nói, hình tượng dê có ý nghĩa tinh thần phong phú, giá trị biểu tượng cao và có nhiều ảnh hưởng mạnh mẽ, tích cực trong đời sống văn hóa Việt Nam. Năm Giáp Ngọ đi qua, năm Ất Mùi đã đến. Với đặc điểm đáng yêu của biểu tượng con dê, năm mới 2015 sẽ đem đến cho mọi nhà, mọi người ngập tràn niềm vui và hạnh phúc ngọt ngào!