Không biết phong tục này có từ bao giờ, nhưng theo nhiều người thì xuất xứ của mâm ngũ quả có liên quan đến quan niệm triết lý Khổng giáo của phương Ðông, gọi là ngũ hành: Kim – Mộc – Thuỷ – Hỏa – Thổ, nghĩa là 5 yếu tố cấu thành vũ trụ. Còn theo quan niệm của dân gian thì các loại trái cây này được xem như biểu tượng cho thành quả lao động một năm. Ông bà ta chọn 5 loại trái cây để cúng đêm giao thừa ngụ ý rằng: những sản vật này đựơc kết tinh từ công sức, mồ hôi, nước mắt của con người lao động, kính dâng lên đất trời, thần thánh trong giờ phút linh thiêng của vũ trụ, vạn vật sinh tồn .

Mâm ngũ quả có 5 loại được bày trên một chiếc mâm hay một cái đĩa lớn và thường là có chân đế. Ở miền Bắc thường có: bưởi, đào, quýt, chuối, hồng... Cách trình bày truyền thống sẽ là nải chuối được đặt dưới cùng, ở giữa để đỡ lấy toàn bộ các trái cây khác. Quả bưởi đặt giữa nải chuối, xung quanh là hồng, quýt, đào bày đan xen vào nhau. Mâm ngũ quả miền Trung và miền Nam gồm có mãng cầu, sung, dừa xiêm, đu đủ, xoài với quan niệm là cầu – sung – vừa – đủ – xài. Người ta thường chọn ba loại quả có hình dáng to và trọng lượng nặng là đu đủ, dừa, xoài đặt lên mâm trước để lấy thế. Sau đó, bày những quả khác chèn lên, để tạo thành một ngọn tháp.

Chúng ta thường gọi là ngũ quả nhưng thật ra không có một quy định thống nhất là những loại quả nào mà tùy từng địa phương người ta chọn ra các loại quả để trưng bày mâm ngũ quả. Có nơi chỉ trưng 2 đến 3 loại trái cây nhưng cũng có nơi trưng đến hàng chục loại quả khác nhau. Mỗi loại quả đều mang những ý nghĩa nhất định: đào thể hiện sự thăng tiến; hồng, quýt rực lên màu sắc mạnh mẽ, tượng trưng cho sự thành đạt; bưởi căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn; chuối như bàn tay ngửa, hứng lấy nắng sương đọng thành quả ngọt và che chở, bảo bọc; dừa có âm, có nghĩa là không thiếu, đầy đủ; sung gắn với biểu tượng sung mãn về sức khỏe hay tiền bạc; đu đủ mang đến sự đầy đủ thịnh vượng; xoài cầu mong cho tiêu xài không thiếu thốn.

Không phải ngẫu nhiên mà ông bà ta chọn các loại trái cây này để trưng vào ngày Tết. Ngoài ý nghĩa tượng trưng của các loại trái cây trên mâm ngũ quả, chúng còn có một ý nghĩa và tác dụng nữa. Đó là chữa bệnh. Quả bưởi chữa cảm, chữa đầy chướng bụng…, hoa bưởi có hương thơm đặc biệt, dùng ướp trà và một số thực phẩm. Hồng chữa đau rát họng, khô họng, chữa cao huyết áp; Chuối là loại quả giàu dinh dưỡng, tốt cho người cao tuổi và trẻ em bị suy dinh dưỡng;…

Ngày nay, trái cây ngày càng nhiều, loại nào cũng ngon nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn, và người ta cũng không chỉ trưng ngũ quả nữa mà có thể là bát, cửu, thập quả. Tuy trưng nhiều loại trái cây hơn, nhưng người ta vẫn gọi là mâm ngũ quả. Trưng bày mâm ngũ quả trong những ngày thiêng liêng đầu năm mới là một nét đẹp đẽ của phong hóa dân tộc ta. Nó nhắc nhở cháu con luôn biết ơn và tưởng nhớ ông bà tổ tiên, thể hiện lòng ước mong một năm mới gặp nhiều may mắn, tốt đẹp./.