Đền Và - điểm đến tâm linh của nhân dân và du khách thập phương

Đền Và hay còn gọi là Đông Cung, tọa lạc tại thôn Vân Gia, phường Trung Hưng là một trong tứ cung của xứ Đoài thờ Tản Viên Sơn Thánh - vị thần đứng đầu trong “Tứ bất tử” của tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Đền Và đã được xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa Quốc gia năm 1964 và lễ hội Đền Và được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia năm 2016.

Lễ hội Đền Và - lễ hội lớn và đông vui nhất xứ Đoài

Theo phong tục cổ truyền, lễ hội Đền Và được tổ chức xuân thu nhị kì và định kỳ ba năm một lần vào các năm Tý - Ngọ - Mão - Dậu thì mở hội chính. Xuân Đinh Dậu năm nay, lễ hội Đền Và vào kỳ chính hội và được tổ chức với quy mô lễ hội vùng. Tâm điểm của lễ hội là lễ rước long ngai bài vị Tam vị Đức Thánh Tản qua sông Hồng sang đền Ngự Dội thuộc xã Vĩnh Ninh (huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc) là nơi theo truyền thuyết Thánh Tản Viên đã tắm để tế lễ diễn lại sự tích này rồi quay trở lại Đền Và. Chính hội vào ngày rằm tháng Giêng nhưng từ ngày 13 nhân dân trong vùng đã lên đền làm lễ "tước thảo" (lễ cắt cỏ, dọn dẹp vệ sinh). Ngày 14 tháng Giêng làm lễ "phong triều" dựng cờ hội và mở cửa nghi môn. Vào giờ sửu ngày rằm làm lễ phụng nghinh rước long ngai bài vị Tam vị Đức Thánh Tản ra ngoài kiệu chính. Đúng 5h sáng, đoàn rước bắt đầu khởi hành trong ánh nến lung linh, khói hương huyền ảo với hàng nghìn người tham dự. Trung tâm, trang trọng, uy nghi nhất là 3 kiệu Văn, kiệu Lồng Mũ và kiệu Ngai, tiếp đến là kiệu lễ hoa quả của thôn Vân Gia, kiệu quả của các thôn phường Trung Hưng, Phù Sa (phường Viên Sơn) và Phú Nhi (phường Phú Thịnh). Đi cùng đoàn rước là đội múa rồng cùng các đội bát bửu, đội nhạc, đội tế, đội dâng hương… Hình thức rước phản ánh tục "cầu nước" và múa rồng là biểu trưng cho sự vận động của bầu trời, người dân diễn tích này cầu cho mưa thuận, gió hòa. Trên đường đi, các đình, đền, chùa và gia đình hai bên đường bày hương án, dâng hương hoa lễ vật để lễ tạ tri ân Đức Thánh. Đến mỗi ngã tư lớn, các kiệu chính lần lượt quay ba vòng rồi tung lên cao trong tiếng reo hò của hàng vạn người. Già, trẻ, gái, trai, nhất là những trẻ biếng ăn, chậm lớn, người già yếu, bệnh tật từ các gia đình hai bên phố đua nhau chui ngang qua gầm kiệu vài lần với mong muốn được Thánh ban cho sức khoẻ. Tục chui kiệu trở thành một nét độc đáo trong lễ rước Thánh Tản Viên.

Tế lễ tưởng nhớ công ơn của Đức Thánh Tản Viên tại Đền Và

Trong thời gian diễn ra lễ hội từ ngày 14 đến ngày 17 tháng Giêng, mỗi ngày đều có một buổi tế xin thần linh thấu hiểu ước vọng của con người. Đặc biệt, nước cúng tế trong lễ hội chỉ lấy ở sông Hồng - con sông lớn có ảnh hưởng trực tiếp tới cuộc sống của cư dân đồng bằng Bắc Bộ nói chung, vùng đất xứ Đoài nói riêng. Lễ "mộc dục" tại Đền Ngự Dội diễn lại sự tích liên quan tới Tản Viên Sơn Thánh, là biểu hiện của nghi lễ cầu mưa của cư dân nông nghiệp. Di tích Đền Và và lễ hội Đền Và có mối quan hệ mật thiết, đó là sự kết nối giữa di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh, sinh hoạt văn hóa cộng đồng của nhân dân Sơn Tây.

Để lễ hội Đền Và năm 2017 diễn ra an toàn, đúng quy định, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh của các tầng lớp nhân dân, Thị ủy - HĐND - UBND thị xã Sơn Tây đã tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo quản lý và tổ chức lễ hội. Thị xã Sơn Tây đã thành lập Ban Chỉ đạo, Ban Tổ chức lễ hội Đền Và, xây dựng kịch bản, nội dung, chương trình cụ thể bảo đảm hài hòa cả phần lễ và phần hội; chú trọng đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nhân dân nghiêm túc thực hiện nếp sống văn minh khi tổ chức và tham gia các hoạt động lễ hội; bảo tồn và phát huy giá trị giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của lễ hội Đền Và. Cùng với đó, công tác thanh tra, kiểm tra văn hóa được đẩy mạnh; tập trung khắc phục các hiện tượng mê tín dị đoan như đốt đồ mã, xóc thẻ, bói toán, cờ bạc, chèo kéo ép khách. Quy hoạch không gian lễ hội được quan tâm; bố trí hợp lý khu vực ăn uống, kinh doanh sản phẩm văn hóa, các điểm trông giữ xe… Cùng với việc tăng cường cơ sở vật chất, quảng bá, giới thiệu di tích, các cấp, các ngành đặc biệt quan tâm đến công tác bảo đảm an ninh trật tự, an toàn giao thông, vệ sinh môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm, phòng chống cháy nổ… nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho khách hành hương, trẩy hội. 

Lễ hội Đền Và - nét đẹp văn hóa tâm linh xứ Đoài

Lễ hội Đền Và là một trong những lễ hội lớn và đông vui nhất xứ Đoài, trở thành cây cầu tâm linh bền vững, kết nối đông đảo nhân dân đôi bờ Nam - Bắc sông Hồng thành một khối. Cùng với những mặt tích cực như khơi dậy lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, đoàn kết cộng đồng, lưu giữ văn hóa truyền thống, du khách thập phương đến với lễ hội để nhớ về cội nguồn tiên tổ, cội nguồn văn hóa dân tộc đậm đà bản sắc xứ Đoài, để từ đó hướng thiện hơn trong nếp sống cộng đồng hôm nay. Bằng sự chuẩn bị chu đáo và kỹ lưỡng, tin tưởng rằng lễ hội Đền Và sẽ là điểm đến hấp dẫn du khách gần xa góp phần đưa Sơn Tây trở thành một trong những trung tâm du lịch văn hóa của TP Hà Nội theo đúng tinh thần Nghị quyết số 06-NQ/TU của Thành ủy Hà Nội về phát triển du lịch thủ đô Hà Nội giai đoạn 2016-2020 và những năm tiếp theo đã đề ra./.

Phan Hồng Thanh