Đúng 5h sáng đoàn rước kiệu khởi hành từ đền Và

Theo phong tục cổ truyền, vào các năm Tý, Ngọ, Mão, Dậu, đền Và mở hội chính với lễ rước long ngai bài vị Tam vị Đức Thánh Tản qua sông Hồng sang đền Ngự Dội thuộc xã Vĩnh Ninh – huyện Vĩnh Tường – tỉnh Vĩnh Phúc là nơi theo truyền thuyết Thánh Tản Viên đã tắm để tế lễ diễn lại sự tích này rồi quay trở lại đền Và. Xuân Đinh Dậu năm nay, đền Và vào kỳ chính hội và được tổ chức với quy mô lễ hội vùng.  Từ tờ mờ sáng ngày rằm tháng Giêng, mọi thủ tục quan trọng chuẩn bị cho lễ rước Kiệu Thánh đã xong. Vào giờ sửu, các cụ làm lễ phụng nghing long ngai Tam vị Đức Thánh Tản ra ngoài kiệu chính. Các thành phần quan trọng như đội tế, hàng đô, đội dâng hương, đội múa rồng, múa lân… tề tựu đông đủ đợi giờ rước Thánh qua sông Hồng. Đúng 5h sáng, đoàn rước kiệu bắt đầu khởi hành trong ánh đền nến lung linh, khói hương huyền ảo với gần ngàn người tham dự.  Trung tâm, trang trọng, uy nghi nhất là 3 kiệu chính: kiệu Văn, kiệu Lồng Mũ và kiệu Ngai. Đoàn rước rời đền Và ra bến Cảng Sơn Tây, qua sông Hồng sang đền Ngự Dội.

Đàn lễ nghênh đón kiệu Thánh của nhân dân khu phố

Để tỏ lòng thành kính, nhân dân dọc theo các tuyến phố nhà nào cũng thành tâm sắm lễ, dâng hương trước cửa nhà nghênh đón Đức Thánh. Mỗi khi kiệu rước qua đàn tế lớn, hoặc các ngã ba, ngã tư đường rộng, được Đức Thánh độ cho sức khoẻ phi thường, hàng đô của từng chiếc kiệu hứng khởi, đồng thanh hô lớn làm hiệu lệnh, tâng kiệu lên cao mấy nhịp và quay tròn mấy vòng. Trong lúc ấy, hoà cùng tiếng hò reo là tiếng trống, tiếng chiêng thúc dồn dập, vang dội làm rạo rực lòng người… Tục truyền rằng những lúc ấy Đức Thánh Tản rất vui mừng, phấn khởi, Người thăng trong giây lát nên kiệu bỗng nhẹ như không trọng lượng.

Đoàn rước thu hút đông đảo nhân dân tham dự

Đoàn rước không chỉ là sự tái diễn về một cuộc hành trình cứu dân, độ thế đầy vẻ huyền thoại của Đức Thánh Tản từ đền Và qua sông Hồng sang làng Duy Bình thuộc xã Vĩnh Ninh - Vĩnh Tường - Vĩnh Phúc. Đây thực sự là sản phẩm giàu trí tưởng tượng sáng tạo, tổng hợp hình ảnh những chuyến du ngoạn, thưởng lãm cảnh trí thiên nhiên, giúp dân trị thuỷ, trừ giặc của Đức Thánh Tản.

Đoàn rước trên đoạn đường ra Cảng Sơn Tây

Sau hơn 5 tiếng, đoàn rước tập kết tại bến cảng bên bờ hữu sông Hồng. Đến lúc này đoàn rước không chỉ là ngàn người mà là vài ngàn người. Bến cảng sông Hồng lớn nhất của thị xã Sơn Tây lúc này trở nên nhỏ hẹp với lượng người lớn như thế. Dưới sông không phải là những thuyền nan nhỏ của dân vạn chài ghép lại thành phà để đoàn rước qua sông như thuở xa xưa mà là 18 tàu lớn trọng tải từ 200 đến trên 300 tấn. Tất cả đều được trang hoàng rực rỡ, sáng bừng cả một vùng sông nước.

Lễ Độ Hà diễn ra trong không khí trang nghiêm

Những giờ sôi động tạm ngưng lại dành cho những phút trầm lắng, thiêng liêng làm lễ Độ Hà, cầu cho thuỷ thần phù đoàn rước qua sông suôn sẻ. Lễ xong không khí náo nhiệt trở lại, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng vỗ tay, tiếng hò reo hợp lại vang rền bến cảng khi đoàn rước di chuyển xuống tàu.

Đoàn rước sáng bừng cả một vùng sông nước

Lộ trình rước Thánh trên sông đã hướng mũi tàu đủ 4 phương: Đông - Tây - Nam - Bắc. Sang đến bờ sông, Tam vị Đức ThánhTản được rước vào đền Ngự Dội cùng sự nghênh đón của nhân dân xã Vĩnh Ninh, đoàn rước nối dài từ bến sông vào tận cửa đền. Tại đây, đã tiếp diễn những nghi lễ truyền thống, đó là lễ Mộc Dục và lễ Tiến Đốn.

Đoàn rước sang đến bến sông chuẩn bị lên đền Ngự Dội

Đền Ngự Dội - Ngôi đền gắn liền với một sự tích đậm màu huyền thoại. Một ngày kia,Đức Tản Viên Sơn đem đại binh rời non Tản vượt sông Hồng đi độ thế giúp dân và ngự lại trên cánh bãi Duy Bình. Thấy nơi đây trời đất giao hoà, Đức Ngài truyền sai hai thôn nữ đang cắt cỏ ven sông gánh nước dâng lên để Đức Ngài giội tẩy bụi trường chinh. Vâng mệnh Đức Ngài nhưng cả hai thôn nữ cùng lo sợ vì họ chỉ có đôi sọt tre, làm sao gánh được nước? Biết vậy, Đức Ngài truyền: Cứ vợi nước đi, khắc được nước. Thật lạ lùng, đôi sọt tre dân đã ấy gánh được nước sông Hồng, không trào một giọt, không sánh một li. Hai thôn nữ biết vị tướng oai phong, lẫm liệt trước mặt mình là Đức Tản Viên Sơn  có phép nhiệm mầu.Tin ấy loan truyền khắp dân làng Duy Bình, mọi người tưng bừng kéo nhau ra dâng lễ. Đức Ngài cho phép dâng lễ sống để kịp giờ quân trẩy. Ngày đó nhằm vào rằm tháng Giêng năm Tý, nhân dân lập đền thờ Đức Ngài và lấy tên đền Ngự Dội với hàm ý Đức Thánh Tản đã ngự và tắm giội tại đây. Lễ Mộc Dục và lễ Tiến Đốn nhằm diễn lại sự tích ấy một cách ước lệ, tượng trưng theo góc nhìn tín ngưỡng dân gian truyền thống.

Long ngai Tam vị Đức Thánh Tản được rước vào trong đền

Để cử hành lễ Mộc Dục, vào giờ mùi ngày 14 tháng Giêng, dân làng Duy Bình đã rước kiệu từ đền Ngự Dội ra sông Hồng để thu thuỷ giữa dòng thanh khiết, đựng vào choé rước về đền.

Lễ Tiến Đốn tại đền Ngự Dội

Lễ Tiến Đốn là một cậu lợn sống, được mổ sạch sẽ, để lại chòm lông gáy, mỡ chài phủ kín và cơi trầu không vào vôi để dâng lên Đức Ngài. Lễ được sửa đúng như ngày xưa vội vã cho kịp giờ quân trẩy. Cũng như tại đền Và, không khí lễ hội tưng bừng náo nhiệt, hương trầm ngào ngạt, trống hội âm vang, nhạc sênh tiền uyển chuyển…Nghi lễ vừa xong thì ngọn cờ thần trước cửa đền Ngự Dội phất đuôi báo hiệu gió đã đổi hướng về phương Nam, thời khắc hồi kiệu đã điểm, đoàn rước liền khởi kiệu ngược lộ trình đã đi, trở về làm lễ yên vị Đức Thánh Tản tại đền Và ngay chiều ngày rằm.

Tế chính tưởng nhớ công ơn của Tam vị Đức Thánh Tản

Tế chính diễn ra trong sáng ngày 16 tháng Giêng là một hình thức nghi lễ hết sức độc đáo, uy nghiêm nhất trong chuỗi các nghi lễ tại lễ hội đền Và…Trên gian điện tế đặt chính giữa nhà tiền tế được trải 4 chiếc chiếu hoa định vị các vai trò khác nhau của đội tế, bên trên trải thảm đỏ. Chiếu thứ nhất dành để chủ tế dâng lễ, chiếu thứ hai dành cho chủ tế ẩm phước - uống chén rượu lộc Thánh ban, chiếu thứ ba dành để chủ tế nhận lệnh xướng, chiếu thứ tư là vị trí của 3 cụ bồi tế. Hai bên Tả, Hữu là hai hàng chấp sự đảm nhiệm các việc dâng đăng, nâng tửu, dẫn chúc, đọc chúc. Sau 1tuần tiến nhang là 3 tuần Tiến Tửu. Bản Văn Chúc ngợi ca ơn đức cao sâu của Đức Thánh Tản và lòng tri ân của thần dân được giãi bày sau tuần tửu thứ nhất. Văn bản ấy được hoá sau tuần tửu thứ 3 và chủ tế một lần nữa ẩm phước Thánh ban để tiếp tục lễ Tạ Từ và kết thúc bằng lễ Tất. Đây là một nghi thức tín ngưỡng dân gian trở thành một trong nhiều giá trị văn hoá phi vật thể được bảo lưu, tồn tại cùng di sản đền Và.

Trò chơi cờ người thu hút đông đảo du khách tới xem 

Trong thời gian 3 ngày lễ hội, có nhiều trò chơi dân gian như: kéo co, cờ tướng, cờ người, đập niêu, nấu cơm thi… thu hút được rất đông người tham gia và góp phần mang lai sự thành công cho lễ hội.

Lễ hội đền Và đến nay vẫn giữ gìn và phát huy được với những tập tục cổ, những quan hệ cộng đồng làng xã thấu tình đẹp nghĩa, tôn vinh những giá trị văn hóa tốt đẹp của người xưa để lại cho thế hệ con cháu ngày hôm nay.Với những giá trị văn hóa lịch sử quý giá, năm 2016, Lễ hội Đền Và đã vinh dự được Nhà nước công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia. Gìn giữ và phát huy giá trị đặc sắc của lễ hội đền Và là việc làm cấp bách đang được chính quyền và nhân dân thị xã Sơn Tây cùng chung tay thực hiện để Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia lễ hội đền Và được lưu giữ và tồn tại mãi với thời gian.

                                                                   Nhóm PV Đài TT Sơn Tây

Phan Hồng Thanh